3.3 Bodem- en grondwatersysteem is schoon

Wat hebben we daarvoor gedaan?

3.3	Het bodem- en grondwatersysteem is schoon en robuust.
Het bodem- en watersysteem levert een belangrijke bijdrage aan veel van de doelen die we willen bereiken. Met het oog op het blijvend gebruik van het bodem- en watersysteem verbeteren we het systeem continu en anticiperen we op maatschappelijke opgaven. De kamerbrief Water en Bodem Sturend (25 november 2022) bevestigt dat het water- en bodemsysteem aan haar grenzen zit. Tijdens de SPS sessie op 11 december 2024 hebben wij uitgelegd hoe wij water en bodem sturend de komende periode uitwerken. De drinkwatervoorziening staat onder toenemende druk. In 2030 is binnen de provincie Utrecht 15,6 miljoen m3/ jaar meer vergunningsruimte nodig. Om ten opzichte van het jaar 2023 drinkwatertekorten te voorkómen, hebben wij in 2024 samen met de drinkwaterbedrijven Vitens, Oasen en Waternet regionale actieplannen opgesteld. De actieplannen constateren knelpunten en bieden mogelijke oplossingen om te komen tot toereikende productiecapaciteit in 2030.

3.3

Het bodem- en grondwatersysteem is schoon en robuust.

Het bodem- en watersysteem levert een belangrijke bijdrage aan veel van de doelen die we willen bereiken. Met het oog op het blijvend gebruik van het bodem- en watersysteem verbeteren we het systeem continu en anticiperen we op maatschappelijke opgaven. De kamerbrief Water en Bodem Sturend (25 november 2022) bevestigt dat het water- en bodemsysteem aan haar grenzen zit. Tijdens de SPS sessie op 11 december 2024 hebben wij uitgelegd hoe wij water en bodem sturend de komende periode uitwerken.

De drinkwatervoorziening staat onder toenemende druk. In 2030 is binnen de provincie Utrecht 15,6 miljoen m3/ jaar meer vergunningsruimte nodig. Om ten opzichte van het jaar 2023 drinkwatertekorten te voorkómen, hebben wij in 2024 samen met de drinkwaterbedrijven Vitens, Oasen en Waternet regionale actieplannen opgesteld. De actieplannen constateren knelpunten en bieden mogelijke oplossingen om te komen tot toereikende productiecapaciteit in 2030.

Indicatoren

Effectindicator	Eenheid	Realisatie 2023	Begroting 2024	Realisatie 2024	Verschil
1 Waterkwantiteit (TOP)	Getal	10	12	10	2
Omschrijving:	Het aantal TOP-lijst gebieden waar de afgesproken maatregelen zijn uitgevoerd.
Toelichting verschil	Voor 2 Top-gebieden en 1 Subtop-gebied worden de laatste maatregelen in het kader van deze aanpak naar verwachting in 2025 en 2026 uitgevoerd. In 2024 is gewerkt aan de voorbereiding van deze maatregelen.
Bron:	Herprioritering en financiering verdrogingsbestrijding 2013-2018
2 Waterkwantiteit (SUBTOP)	Getal	18	19	18	1
Omschrijving:	Het aantal SUBTOP-lijst gebieden waar de afgesproken maatregelen zijn uitgevoerd.
Toelichting verschil	Zie de toelichting bij indicator 1
Bron:	Herprioritering en financiering verdrogingsbestrijding 2013-2018

Prestatieindicator	Eenheid	Realisatie 2023	Begroting 2024	Realisatie 2024	Verschil
Omschrijving:
Toelichting verschil:
Bron:

Meerjarendoelen en resultaten

3.3.1 De bodem- en grondwaterkwaliteit is verbeterd en beter beschermd.
Activiteit:		Behaald	Planning:	Deels behaald
In 2024 hebben we meer inzicht gekregen in de kwaliteit van het grondwater. Verder zijn er diverse activiteiten uitgevoerd die bijdragen aan meer bewustwording over nut een noodzaak van het beschermen van drinkwaterbronnen. Naast het lanceren van het programma bewustwording drinkwaterbronnen provincie Utrecht hebben we de volgende activiteiten uitgevoerd: - Vaststellen van een handreiking grond- en oppervlaktewaterbescherming van bronnen voor drinkwater bij ruimte plannen en activiteiten vastgesteld - Vaststellen leidraad afkoppelen en infiltreren afstromend hemelwater provincie Utrecht vastgesteld. Het provinciaal uitvoeringsprogramma bodem 2024 is volgens planning uitgevoerd. De warme overdracht van bodemtaken aan gemeenten en waterschappen onder de Omgevingswet blijkt ook in praktijk goed te werken. De aanpak van diffuus lood in de Ronde Venen kost minder dan vooraf begroot. Het ministerie heeft aangegeven dat de SPUK middelen die daarvoor zijn verleend mogen worden gebruikt voor andere projecten met diffuus lood in 2025. De verkenning naar het handelingsperspectief van de vitaliteit van de bodems is gereed en zal meegenomen worden in het Uitvoeringsprogramma Bodem en Ondergrond 2025-2027, die begin 2025 beschikbaar komt. Het Wiel van Bassa is aangewezen als aardkundig monument. In het voorjaar van 2025 wordt dit feestelijk gepresenteerd.
3.3.1.1	Als onderdeel van de KRW rapportage een meetronde van de kwaliteit van het grondwater op de volgende stoffen: bestrijdingsmiddelen, algemene stoffen en PFAS.
Resultaat:				Behaald
3.3.1.2	De grondwaterkwaliteit, de beschikbaarheid van grondwater en de bescherming van drinkwaterwinlocaties zijn belangrijke sturende factoren in het Utrechts Programma Landelijk Gebied (UPLG) en de daarbij behorende gebiedsagenda's. Een goede inrichting van het landelijk gebied draagt bij aan het verbeteren van de kwaliteit en de voorraad van grondwater.
Resultaat:				Behaald
3.3.1.3	We voeren activiteiten uit in het kader van het programma bewustwording drinkwaterbronnen, waarbij we bijdragen aan meer bewustwording bij derden over het beschermen van de grondwaterkwaliteit.
Resultaat:				Behaald
3.3.1.4	We passen de diepte van boringsvrije zones aan, passend bij de daadwerkelijke aanwezige scheidende laag. Hiermee creëren we meer ruimte voor het toepassen van bodemenergie in de bovenste laag.
Resultaat:				Behaald
3.3.1.5	Wij voeren bodemonderzoek en –sanering uit voor projecten waar in de periode 2021-2023 al een specifieke uitkering vanuit het Rijk voor is verkregen. Het gaat o.a. om de aanpak van locaties met risico's waar derden niet voor aan te spreken zijn (de spoedlocaties), de uitvoering van een aantal grote (grondwater) saneringen, bronnenonderzoek op locaties waar met PFAS is gewerkt, kennisontwikkeling PFAS, aanpak van een drugslab in Overberg, uitvoering van gebiedsgericht grondwaterbeheer in Woerden en aanpak van diffuus lood in de Ronde Venen. Daarnaast wordt vanuit de nog bestaande reserve bodemsanering (zoals door provinciale staten besloten) een bedrag gereserveerd van ruim € 1,1 mln. voor afronding van de sanering en optimalisatie van de recreatieve functies bij de Nedereindse plas.
Resultaat:				Behaald
3.3.1.6	Wij voeren een verkenning uit hoe wij samen met andere partijen de vitaliteit van de bodems in de provincie Utrecht kunnen verbeteren en wat de rol en handelingsperspectief van de provincie Utrecht daarin zou kunnen zijn.
Resultaat:				Behaald
3.3.1.6	Een nieuw aardkundig monument.
3.3.1.6
Resultaat:				Behaald
3.3.2 Energie uit de ondergrond wordt verantwoord en veilig benut.
Activiteit:		Behaald	Planning:	Behaald
Er zijn provinciale beleidsregels vastgesteld als toetsingskader voor vergunningverlening voor open bodemenergiesystemen in het ontwikkelgebied De Hoef West in Amersfoort en Papendorp/Groenewoud in Utrecht. Hiermee wordt de schaarse ondergrond optimaal benut voor het gebruik van bodemenergie en andere functies. Er is advies gegeven aan het Ministerie van Klimaat en Groene Groei op vergunningaanvragen (Mijnbouwwet en Omgevingswet) voor een onderzoeksboring aardwarmte in De Bilt. Hiervoor is ook een provinciale omgevingsvergunning verleend. We ontwikkelen en delen kennis met regionale samenwerkingspartners, andere provincies, kennisinstituten, het Rijk en de branche. Voorbeelden zijn het rapport ‘Bouwstenen afweging en beleid bodemenergie’, die we met het Rijk en de provincies Gelderland en Overijssel hebben opgesteld en onze bijdrage aan een pilot op het gebied van middelhogetemperatuuropslag in de stad Utrecht.
3.3.2.1	Vastgestelde gebiedsspecifieke provinciale beleidsregels voor open bodemenergie op basis van gemeentelijke bodemenergieplannen.
Resultaat:				Behaald
3.3.2.2	Adviezen aan het Rijk bij vergunningaanvragen voor aardwarmte. We zorgen ervoor dat regionale en lokale belangen meegewogen worden bij het verlenen van vergunningen en de uitvoering van aardwarmteprojecten. Op deze manier dragen wij bij aan een veilige en verantwoorde ontwikkeling van aardwarmte.
Resultaat:				Behaald
3.3.2.3	Vergroten van de regionale kennis over kansen en risico’s van energie uit de ondergrond. We zetten opgedane kennis in voor het zo nodig aanpassen van beleid en het meedenken in gebiedsontwikkelings- en energietransitievraagstukken.
Resultaat:				Behaald
3.3.3 Zorg dragen voor voldoende grondwater voor de functies openbare drinkwatervoorziening, menselijke consumptie, natuur en landbouw.
Activiteit:		Behaald	Planning:	Behaald
In 2024 hebben we inzicht in het grondwatersysteem verbeterd door het meetnet van grondwaterstanden en diepe stijghoogten te digitaliseren. Geïnteresseerde kunnen gegevens over grondwaterstanden raadplegen via een website. Samen met de waterschappen en de RUD hebben wij in beeld gebracht welke regels de diverse waterschappen hanteren voor meldingen en vergunningen, als eerste stap om invulling te geven aan een grondwateronttrekkingsplafond (GOP). Er zijn nog veel praktische vragen over de invulling. We hebben succesvol gelobbyd richting het Rijk om vanuit het Rijk meer handvatten te krijgen voor de invulling van het GOP. Vanuit de provincie nemen we deel aan de begeleidingsgroep. Afgelopen jaar is door de grondwateroverlast op de Heuvelrug veel tijd besteed aan het opstellen van gezamenlijke communicatie en uitvoeren onderzoek. Zo zijn er nieuwsberichten opgesteld, diverse bewonersavonden georganiseerd en is voorlichting gegeven over wat burgers en bedrijven zelf kunnen doen. Daarnaast heeft de stuurgroep van de Blauwe Agenda enkele kortetermijnmaatregelen vastgesteld die de ergste overlast wat moeten verlichten. Tot slot is er een symposium georganiseerd voor (gemeentelijke) ambtenaren.
3.3.3.1	Het meetnet voor grondwaterstanden en diepe stijghoogten richten we zo in dat we goed zicht hebben op de actuele grondwatersituatie in de gehele provincie.
Resultaat:				Behaald
3.3.3.2	Herbegrenzen van de strategische grondwatervoorraad in Vijfheerenlanden. De strategische grondwatervoorraad is het gebied waar wij voor de langere termijn goede mogelijkheden zien voor de winning van grondwater voor de openbare drinkwatervoorziening.
Resultaat:				Deels behaald
We zijn voornemens om in de eerstvolgende wijziging van de Omgevingsverordening, de strategische grondwatervoorraad in Vijfheerenlanden te wijzigen. Na het opstellen van de begroting 2024 is de planning van de Omgevingsverordening gewijzigd. De scope van het project hebben we gewijzigd, waarbij we eerst in 2025 starten met een evaluatie van de strategische grondwatervoorraad.
3.3.3.3	In 2024 werken wij samen met onze waterpartners en stakeholders aan de onderbouwing voor een grondwateronttrekkingenplafond voor de provincie Utrecht, als onderdeel van Water en bodem sturend.
Resultaat:				Behaald
3.3.3.4	In 2024 zijn we met onze partners aan de slag met de uitvoering van de Blauwe Agenda Utrechtse Heuvelrug, waarmee voor dit gebied tevens invulling wordt gegeven aan diverse structurerende keuzes vanuit Water en Bodem Sturend. Voor de uitvoering sluiten we daar waar mogelijk aan bij de gebiedsprocessen in het landelijk gebied.
Resultaat:				Behaald
3.3.3.5	Samen met Vitens starten we een pilot rondom het thema zakelijke klanten en (drink)waterbesparing. Doel van de pilot is het verminderen van de (drink)watervraag bij bestaande zakelijke klanten en het adviseren over het al dan niet aansluiten van nieuwe zakelijke klanten.
Resultaat:				Behaald
3.3.4 De duurzame gebiedsgerichte aanpak van bodem en ondergrond is vaker ingezet.
Activiteit:		Deels behaald	Planning:	Deels behaald
Met het praktijkonderzoek WKO in 2e watervoerend pakket Beursgebied Utrecht werken we samen met de gemeente Utrecht aan een veilig en verantwoord gebruik van de ondergrond voor duurzame energie en drinkwater. In 2024 is verder toegewerkt naar de vergunningaanvraag voor een WKO-systeem door concessiehouder Eneco, waarbij met name is samengewerkt aan monitoring en een geschikte locatie. Ook zijn in Veenendaal stappen gezet om meer ruimte te geven aan bodemenergie en tegelijkertijd de waterwinning van Vitens robuuster te maken.
3.3.4.1	We stellen een startnotitie op voor en zetten de eerste stappen in de ontwikkeling van een gebiedsgerichte 3d-systematiek voor de ondergrond. Hierbij werken we samen met andere overheden.
Resultaat:				Deels behaald
In 2024 zijn geen stappen gezet die hebben geleid tot een startnotitie. Wel is er in de praktijk gewerkt aan concrete casussen (zie 3.3.4.2). Ook zijn we betrokken bij de ontwikkeling van de Rijksprogramma’s ‘Bodem, Ondergrond en Grondwater’ en ‘Duurzaam Gebruik Diepe Ondergrond’ en de bijbehorende ruimtelijke verkenning naar gebruik van de ondergrond voor duurzame energie en drinkwater. Begin 2025 volgt het Uitvoeringsprogramma Bodem en Ondergrond 2025-2027 waar de vervolgaanpak voor de ondergrond is beschreven.
3.3.4.2	Met het praktijkonderzoek WKO in 2e watervoerend pakket Beursgebied Utrecht werken we samen met de gemeente Utrecht aan een veilig en verantwoord gebruik van de ondergrond voor duurzame energie en drinkwater.
Resultaat:				Behaald